در باب نمایش «جن‌زدگان»

نویسنده مطلب: شیوا علمی

بهمن و اسفند 1403 پردیس تئاتر شهرزاد - تهران

کارگردان: سعید کریمی

تهیه کننده: فرهاد دهقانی

آیا ما همگی وارثین گناهان پدرانمان نیستیم؟ آیا ما همگی تسخیرشدگان نیستیم؟

نمایش «جن‌زدگان» با اقتباسی وفادارانه از «اشباح»-یکی از شاخص‌ترین آثار هنریک ایبسن-به دراماتورژی و کارگردانی سعید کریمی، در زمستان 1403 در پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه رفته است.

نمایش زندگی خانواده‌ی آلوینگ را به تصویر می‌کشد؛ خانواده‌ای که رازهای زیادی از هم پنهان دارند و حالا در این مقطع زمانی این اسرار سیاه باید فاش شوند. سالها از مرگ پدر خانواده، سرهنگ آلوینگ، گذشته و تنها پسرش، اُزوالد که نقاش است پس از مدت‌ها از فرانسه آمده و مادر خانواده، هلن آلوینگ با کمک کشیش ماندرش در فکر تأسیس پرورشگاهی به نام همسر درگذشته‌اش است. کشیش معتمد خانواده علاوه بر انجام امور مربوط به این بازگشایی، قصد دارد رِگینه، دختر جوانی که خدمتکار خانه‌زاد خانه است را برای بازگشت و زندگی نزد پدرش، انگستران نجار-مردی عیاش و دغل‌باز-راضی کند اما در این میان رِگینه و اُزوالد دل به هم باخته‌اند و تاب جدایی ندارند. در جریان گفت‌وگوهای هلن و کشیش حقایق زیادی فاش می‌شوند؛ اینکه بیوه‌ی آلوینگ سالها قبل دل در گروی عشق کشیش داشته، و اینکه سرهنگ آلوینگ برعکس آنچه به نظر می‌آمده مردی هوسران و خوشگذران بوده و بار گناهانش را پس از مرگ روی دوش پسرش انداخته. نمایش پر است از رازهائی که درست تا همان انتها لایه ‌لایه برملا شده و تماشاگر را غافلگیر و بهت‌زده می‌کنند.

تجربه‌ی به تماشا نشستن این نمایش بی‌شک متفاوت است. صحنه به جز میزی در گوشه‌ی سمت چپ با ظرف سیب، نوشیدنی و لیوان و میزی با دو سه جلد کتاب در سمت راست در همان امتداد، خالی‌ست و انتهای صحنه با لت‌های سفید و بزرگ سرتاسر پوشانده شده. پیش از شروع نمایش موزیکی نسبتاً ملایم در حال پخش است اما به محض شروع کار آن فضای آرام متلاطم می‌شود. داستان‌هایی از انجیل، از خلقت انسان، و خوردن میوه‌ی ممنوعه و اولین گناه تا رانده شدن شیطان از درگاه الهی و هبوط انسان، همراه موزیکی کوبنده، با ریتمی تند و ملتهب، توسط چندین پرفورمر به شکل سایه‌بازی روایت می‌شود. سایه‌بازی‌هائی که انگار نشان از حضور دائمی اجنه در این خانه دارد، چرا که در طول نمایش مرتب در آن پشت به اشکال مختلف با دست‌هایی چنگک‌مانند ظاهر می‌شوند و نشان از تسخیرشدگی خانه و ساکنینش را دارند.

شاید اگر قرار بود این نمایش دقیقا به همان شکل که در متن اصلی نمایشنامه آمده اجرا می‌شد، مخاطب مدرن امروزی را دچار کسالت می‌کرد اما این اجرا با بهره‌گیری بی‌نظیر از فضاسازی به کمک موسیقی، نورپردازی‌ و بازی‌های سایه‌ای پرفورمرها که گریم‌های اغراق‌شده و اکسپرسیونیستی به چهره دارند، و البته از همه مهمتر اجراهای درخشان و پرانرژی پنج بازیگر اصلی، در تمام طول نمایش تماشاگر را در صندلی‌اش میخکوب نگه می‌دارد.

یکی از پررنگ‌ترین احساساتی که در طول تماشای این نمایش خواهید داشت حس همذات‌پنداری و هم‌دردی با شخصیت‌های اصلی، خصوصاً اُزوالد، هلن و رِگینه است؛ چرا که همه‌ی ما رنج‌ها، رازها و وجوه تاریک خودمان را داریم که به رغم تلاش برای مخفی نگاه داشتن‌شان، همواره حی و حاضرند چرا که ما را در تسخیر خود درآورده‌اند.

ما همگی وارثین گناهان پدرانمان هستیم. ما همگی تسخیرشدگان هستیم.