به قلم شیوا علمی

راستی که در دوره‌ی تیره و تاری زندگی می‌کنیم.

نمایش «ترس و نکبت رایش سوم» اثر برتولت برشت به طراحی و کارگردانی علیرضا اخوان از 20 اردی‌بهشت 1404 در سالن دو عمارت هما روی صحنه رفته است. این نمایش‌نامه با مجموعه‌ای از صحنه‌های کوتاه و اپیزودیک، زندگی در آلمان نازی را به تصویر می‌کشد و برشت در این اثر با استفاده از تکنیک‌های تئاتر حماسی، ترس، وحشت و فلاکتی را که رژیم هیتلر ایجاد کرده بود، با شیوه‌ای انتقادی، آگاهی‌بخش و تاثیرگذار به نمایش می‌گذارد. یکی از ویژگی‌های بارز این اثر مانند تمام آثار ارزشمند ادبی و نمایشی بی‌زمان بودنش است؛ همان‌طور که با خواندن «قلعه‌ی حیوانات» و «1984» جورج اورول شخصیت‌ها و وقایع برای‌مان ملموس به نظر می‌رسد، فضای سیاه «ترس و نکبت رایش سوم» برتولت برشت را هم با پوست، گوشت و استخوان درک می‌کنیم.  

هر چند موضوع نمایش، داستانی به قدمت تاریخ دارد، علیرضا اخوان موفق شده آن را به گونه‌ای جسورانه و در قالبی تازه به شیوه‌ای متفاوت و جذاب روایت کند. در این نمایش با شخصیت‌های مختلفی در جامعه مانند دهقان، کارگر کارخانه، پرستار، پزشک، افسر نازی، شهروند یهودی عادی و ... مواجه هستیم که نه تنها نمایندگان اقشار گوناگون جامعه‌ی آلمان نازی، بلکه نمادهائی از مردمان بسیاری از جوامع امروزی نیز هستند و به همین جهت آنها را کاملاً می‌شناسیم. فضای نمایش همان طور است که باید باشد، تلخ، گزنده، و تاریک؛ اما در همین لحظات تیره‌ و تار طنزی سیاه-از آن طنزهای هوشمندانه و باظرافتی که در این دوره و زمانه کمیابند- گاهی لحظات کمیکی را رقم می‌زند که لبخندی توأم با اندوه به لبمان می‌آورد.

یکی دیگر از نکات جالب این اجرا عدم تفکیک بازیگران به دو بخش اصلی و فرعی و حضور کم‌وبیش یکسان هر یک از آنها در این 6 اپیزود است؛ همان طور که خود بازیگران به طور فیزیکی روی صحنه مداوم در حرکت، تقلا و گردش هستند، نقش‌هایشان هم پیوسته می‌چرخد- در هر بخش یکی پررنگ و دیگری کم‌رنگ می‌شود- و همین حرکت و پویائی جذابیت تماشای اثر را بیشتر می‌کند.

در مجموع این نمایش پازلی است از متنی قوی، دراماتورژی خلاقانه، بازی‌های پرقدرت و درخشان، طراحی نور، صحنه، لباس، گریم و موسیقی مناسب که با چیدمانی هنرمندانه و دقیق در کنار هم قرار گرفته‌اند تا بتوانند این برش نکبت‌بار تاریخ را-که مرتب در دوران‌های مختلف تحت عناوین و شمایلی تازه تکرار می‌شود-با تمام سیاهی‌اش در معرض دید مخاطبان قرار دهند.