مرگ توهم هنری و بازگشت ریاضی به روایت

هنری که دیر آمده، و زود هم باید برود

روزی در تاریخ خواهند نوشت که سبکی از تصویرسازی ظهور کرد؛ سبکی که نام خود را «هنر» گذاشت، بی‌آنکه از حقیقت هنر چیزی بداند. سبکی که از علم و تکنولوژی بهره گرفت، نه برای کشف معنا، بلکه برای ساختن توهم. برای بالا کشیدن کسانی که نه اندیشه داشتند، نه درک، نه حتی احترام به ابزارهایی که آن‌ها را معروف کرده بودند.

و این تناقض، این فاجعه‌ی فرهنگی، سال‌ها ادامه یافت. ابلهانی که با نور، صدا، قاب و تدوین به شهرت رسیدند، همان‌ها بودند که با غرور، با ژست روشنفکری، با لبخندهای مصنوعی، در برابر ریاضیات ایستادند. در برابر ساختار، در برابر منطق، در برابر آن چیزی که سینما را ممکن کرده بود.

آن‌ها با ابزار علم، علیه علم سخن گفتند. با دوربین‌هایی که با معادلات ساخته شده بودند، با نرم‌افزارهایی که با الگوریتم‌های پیچیده کار می‌کردند، با نورهایی که با قانون لمبرت تنظیم می‌شدند، آمدند و گفتند: «ما هنریم، نه مهندس.»

و اینجا بود که هنر، به کثافت کشیده شد. نه به‌خاطر زیبایی‌شناسی، بلکه به‌خاطر انکار حقیقت. به‌خاطر تبدیل خلاقیت به ژست، و تبدیل روایت به تقلید.

اما تاریخ، همیشه منتظر نمی‌ماند. و حالا، در آستانه‌ی عصر جدید، الگوریتم‌ها برخاسته‌اند. هوش مصنوعی آمده، نه برای تقلید، بلکه برای بازسازی. برای بازگرداندن ریاضی به قلب روایت. برای خلق شخصیت‌هایی که از دل داده‌ها بیرون می‌آیند، نه از دل ژست‌ها.

هوش مصنوعی، فرشته‌ای‌ست که با نور ریاضی می‌تابد بر تاریکی توهم. و سینما، آن هنر دیرآمده و زودرو، اگر نخواهد با این نور همراه شود، در همان تاریکی خواهد مرد.

در آینده خواهند نوشت: روزی سینما هنر بود، اما چون از علم گریخت، نامش را از هنر زدودند. و آن‌گاه، روایت به الگوریتم‌ها واگذار شد؛ تا دیگر هیچ ابلهی نتواند با ابزار علم، علیه علم سخن بگوید.

سینما در حال تغییر: پوست‌اندازی فرم و ساختار

سینما دیگر آن هنر انحصاری و متمرکز دیروز نیست که به چندتا پیر با تجربه بگوییم استاد و به هنرمندان مشهور بگیم سلبریتی. در این مقاله به‌طور مفصل و با مثال‌های عینی بررسی می‌کنیم که چه «پوسته‌ها» یا لایه‌هایی دارد از خود می‌ریزد و چه چشم‌انداز تازه‌ای پیش روی این هنر قرار گرفته است.

پوست اول: شکستن انحصار تولید

– پیش از دیجیتال: تولید فیلم فقط در استودیوهای بزرگ ممکن بود. – امروز: هر کسی با یک گوشی هوشمند و نرم‌افزارهای ارزان‌قیمت (مثلاً InShot یا DaVinci Resolve) می‌تواند فیلم کوتاه بسازد. – مثال: مستندهای میدانی که خبرنگاران یا فعالان اجتماعی با موبایل تهیه و در یوتیوب میلیون‌ها بازدید می‌گیرد.

پوست دوم: گذار از سالن تاریک به نمایش هرجا

– دیروز: سالن سینما محیط مقدس نمایش بود. – امروز: پلتفرم‌های استریم (نتفلیکس، فیلیمو) و شبکه‌های اجتماعی (اینستاگرام، تیک‌تاک) سینما را به اتاق خواب و مترو آورده‌اند. – مثال: سریال‌های کوتاه 3 تا 5 دقیقه‌ای که مستقیماً برای موبایل طراحی می‌شوند و الگوریتم تیک‌تاک آن‌ها را به مخاطبان می‌رساند.

پوست سوم: روایت تعاملی و غیرخطی

– روایت خطی («شروع، میانه، پایان») کم‌کم جای خود را به داستان‌های شاخه‌ای می‌دهد. – پروژه‌هایی مثل Bandersnatch (نتفلیکس) یا تجربه‌های VR که مخاطب در هر صحنه انتخاب می‌کند مسیر داستان چگونه پیش برود. – این تعاملی‌شدن، مرز بین سینما و بازی را کمرنگ می‌کند.

پوست چهارم: تولد خالق–مصرف‌کننده

– دیگر مخاطب صرف نیست؛ نقش‌آفرینی هم می‌کند. – پلتفرم‌هایی مثل Instagram Reels یا YouTube Shorts امکان ری‌میکس صحنه و دوبله کارگردانی‌شده را به همگان می‌دهند. – مثال: کاربری که صحنه‌ای از فیلم مشهور را دوبله طنز می‌کند و نسخه‌اش ویروسی می‌شود.

پوست پنجم: دنیای دیجیتال و متاورس

– تولید صحنه و فضا در نرم‌افزارهایی مثل Blender یا موتورهای بازی (Unreal Engine) ارزان شده. – فیلم‌های تماماً مجازی (virtual production) مثل سریال The Mandalorian با LED وال، راه را برای تولید در متاورس هموار کردند.

پوست ششم: هوش مصنوعی به‌مثابه هم‌نویسنده

– ابزارهای نوظهور (ChatGPT، Bard) می‌توانند ایده‌پردازی، نوشتن دیالوگ و حتی خلق شخصیت را تسریع کنند. – مثال: استودیوهایی که برای نگارش فیلم‌نامه‌ی اولیه از AI استفاده می‌کنند؛ سپس نویسنده‌ی انسانی آن را پالایش می‌کند. – نتیجه: ترکیب هوش انسانی و ماشینی به خلق روایت‌های متنوع‌تر و سریع‌تر منجر می‌شود.

پوست هفتم: توزیع و بازاریابی غیرمتمرکز

– پیش از این فقط کمپانی‌های بزرگ تبلیغات تلویزیونی و بیلبوردی را در اختیار داشتند. – حالا تیزرهای ویروسی در TikTok، چالش‌های هشتگی در توئیتر و مشارکت اینفلوئنسرها جایگزین شدند. – مثال: فیلم مستقل کم‌بودجه‌ای که با یک هشتگ و چند اینفلوئنسر در یک هفته به صدر جدول بازدید رسید.

پوست هشتم: مصرف فعال و جامعه‌محور

– مخاطبان امروز فقط تماشاچی نیستند؛

به بررسی بطن داستان می‌پردازند،

در فروم‌ها نظریه‌پردازی می‌کنند،

حتی در ساخت ادامه‌ی فیلم مشارکت می‌کنند. – مثال: فروم‌های Reddit که پایان‌بندی‌های متفاوت فیلم‌ها را پیشنهاد می‌دهند و گاه فیلم‌ساز را به بازنویسی مجبور می‌کنند.

9. پوست نهم: زدودن سلبریتی‌گرایی به‌مثابه خرافه‌گرایی

سلبریتی‌گرایی در هنر مثل یک خرافه‌ است: جوانان بی‌چون‌وچرا از مدل‌های مشهور تقلید می‌کنند، بی‌آنکه عمق فکری یا علمی پشت رفتار و سبک آن افراد را بفهمند. این تقلید کورکورانه، به‌جای رشد فردی، باعث تثبیت قالب‌های تکراری و دور شدن از اصول بنیادی هنر می‌شود. هنرمندان معروف هم گاهی بی‌اطلاعی خود را پنهان می‌کنند یا جای خلاقیت را با ژست جایگزین می‌کنند و دیگران را به همین مسیر گمراه می‌سازند.

این جهل مرکب سلبریتی‌محور، تبعات متعددی دارد:

جوانان خلاق را دلسرد می‌کند و آنها را از توسعه مهارت‌های جدید بازمی‌دارد.

از دل هنر می‌زداید و آن را صرفاً به نمایش یک تصویر خارجی تقلیل می‌دهد.

باعث می‌شود هنر به‌جای ساختارمند شدن، معرف ریتم هیجانی و سلیقه لحظه‌ای شود.

میدان رقابت را برای استعدادهای ناشناس تنگ می‌کند و فضای دموکراتیک تولید را خفه می‌کند.

برای بازگرداندن هنر به ریشه‌های علمی و منطقی‌اش، باید این خرافه‌گرایی را کنار بزنیم و الگوهای متکی بر دانش، تجربه و نوآوری را برجسته کنیم.

نتیجه‌گیری پایانی

سینمای امروز در حال پوست‌اندازی است. با ریزش لایه‌های زیر، دیدیم که:

قدرت تولید از انحصار خارج شده و در دست عموم قرار گرفته.

محیط نمایش از سالن‌های تاریک به هر گوشه‌ی دنیای مجازی تسری یافته.

روایت از فرم خطی به شاخه‌ای و تعاملی تغییر شکل داده.

نقش مخاطب از مصرف صرف به خالق فعال ارتقاء یافته.

متاورس و هوش مصنوعی چشم‌اندازهای جدیدی پدید آورده‌اند و بازیگران، نویسنده ها و کارگردان ها بی تخصص و بی سواد محض هستند.

توزیع و بازاریابی غیرمتمرکز شده و سلیقه‌های فردی در اولویتند.

مصرف رسانه به یک فرایند مشارکتی و جمعی بدل گشته.

سلبریتی‌گرایی باید کنار گذاشته شود تا هنر مبتنی بر علم و دانش نفس بکشد.

اگر سینما می‌خواهد به حیات خود ادامه دهد، نه ‌فقط باید با این تحولات همراه شود، بلکه باید خرافه‌های سلبریتی‌محور را بشکند و الگوهای مبتنی بر دانش، کارآمدی و نوآفرینی را در اولویت قرار دهد.